مراقبت از کودک بیمار

مراقبت از کودک بیمار جزو سخت ترین وظایف والدین محسوب می شود. والدین باید علاوه بر تامین نیازهای پزشکی و درمانی نیازهای عاطفی کودک را نیز برآورده کنند و از طرفی به دلیل محدودیت فعالیت و کم توانی کودک بیمار زمان بیشتری را صرف پرستاری از وی کنند.

اگر چه والدین می توانند از دوستان و فامیل در این زمینه کمک بگیرند اما بیشترین بار مسئولیت متوجه پدر و به خصوص مادر است. به دلیل اهمیت موضوع پرستاری از کودک بیمار با اعظم قاسم پور کارشناس ارشد پرستاری کودک و نوجوان گفت وگو کردیم. در ابتدای این گفت وگو وی به تعریف بیماری مزمن می پردازد و می گوید: وقتی فرد بیش از سه ماه در سال به دلیل بیماری از انجام فعالیت های روزانه بازماند و یک ماه از این مدت را در بیمارستان بستری باشد وی مبتلا به بیماری مزمن است.همچنین سازمان بهداشت جهانی کودکان با نیازهای خاص را کودکانی می داند که در معرض خطر بیماری های مزمن، جسمی، رفتاری و عاطفی قرار دارند و نیاز این افراد هم از نظر نوع و هم از نظر گستردگی بیشتر از سایر کودکان است.

وی با بیان این موضوع که در گذشته شناسایی کودکان مبتلا به بیماری های خاص به سختی انجام می شد و این کودکان عمر طبیعی کوتاه تری داشتند، می افزاید: در حال حاضر با پیشرفت فناوری های پزشکی از آمار مرگ و میر این بیماران به میزان قابل توجهی کاسته شده و طبیعتا تعداد این کودکان افزایش یافته است.بنابراین در زمینه نحوه نگه داری از این کودکان باید اطلاع رسانی بیشتری شود. قاسم پور با اشاره به این که در نگه داری و مراقبت خانواده محور، بیشترین مسئولیت نگه داری و مراقبت از کودک بیمار برعهده خانواده است، افزود: شایع ترین بیماری های مزمن در دوران کودکی که باعث ناتوانی و معلولیت کودک می شود، بیماری های تنفسی از جمله آسم است و اختلالات گفتاری و حسی و اختلال سیستم عصبی و روانی و ذهنی از دیگر مشکلات شایع در کودکان است.

به گفته وی اختلالات ذهنی و عصبی یک ششم کل معلولیت های دوران کودکی را شامل می شود.

این بیماری ها را که جزو بیماری های ناتوان کننده به شمار می آید می توان از ۲جنبه بررسی کرد: یکی تاثیر این بیماری ها بر سلامت و کارآیی کودک و دیگری تاثیر آن بر عملکرد خانواده است. این بیماری ها تاثیر بسیار سوئی بر سلامت و کارایی کودک دارد. کودکان مبتلا به بیماری های مزمن بیشتر از دیگر کودکان در بیمارستان بستری می شوند، غیبت آنان از مدرسه بیشتر است واز بازی کردن در مدرسه محروم اند.

این کودکان به دلیل داشتن اختلالات رفتاری ترک تحصیل می کنند.از طرفی این بیماری ها بر عملکرد خانواده کودک نیز تاثیر می گذارد. در چنین مواقعی خانواده ها نگرانی زیادی دارند اطمینان نداشتن از آینده کودک و مشکلات تامین هزینه های درمانی و آموزشی خانواده را مضطرب می کند. این خانواده ها به همدردی عاطفی نیاز دارند اما اطرافیان و اجتماع واکنش های مختلفی نشان می دهند و برچسب های خاصی به این کودک و خانواده او می زنند. خانواده دچار انزوای اجتماعی می شود. این انزوا به نوبه خود باعث از بین رفتن فرصت های اجتماعی برای اعضای خانواده می شود و خواهران و برادران کودک ناتوان احساس ناراحتی می کنند.

● مراقبت های خانواده محور

در واقع در مراقبت های خانواده محور، خانواده کودک بیمار چه در بیمارستان و چه در منزل وظایف پیچیده و حساسی دارد.

باید گفت: هدف از مراقبت های خانواده محور از کودک بیمار، کاهش تظاهرات بیماری و ارتقای ظرفیت های حرکتی، روانی و اجتماعی کودک است.به گفته قاسم پور، خانواده علاوه بر تأمین نیازهای کودک بیمار باید تأثیر این شرایط را بر دیگر اعضای خانواده نیز در نظر بگیرد و در پی اتخاذ راهکاری برای رفع مشکلات احتمالی باشد. یکی از اصول کلیدی مراقبت های خانواده محور مشارکت اعضای خانواده در مراقبت از کودک بیمار با نیازهای خاص است. این کار موجب احساس مسئولیت و همکاری موثر اعضای خانواده می شود.

● جایگاه کودک بیمار در خانواده

موضوع دیگری که بسیاری از خانواده ها از آن غفلت می کنند این است که زندگی باید روال عادی خود را داشته باشد.

در این روش برنامه های مراقبتی از کودک بیمار و ناتوان، مطابق برنامه خانواده اجرا می شود نه این که خانواده خود را با نیازهای کودک هماهنگ کند به عبارت دیگر باید کودک به جریان طبیعی زندگی در خانواده و اجتماع بازگردد تا بتواند جایگاه خود را بیابد و با همسن و سال های خود ارتباط برقرار کند. این امر فرصت اجتماعی شدن کودک بیمار را فراهم می کند. در این شرایط نحوه ایجاد و تعامل کودک بیمار با کودکان سالم فراهم می شود و کودکان یاد می گیرند که چگونه به کودک بیمار احترام بگذارند و او را با نیازهای خاصش در جمع خود بپذیرند.این شرایط بر نحوه واکنش خانواده نسبت به شرایط بیمار نیز تأثیر می گذارد.در مسیر تکامل طبیعی کودک هر چه خانواده با کودک بیمار خود عادی برخورد کند، کودک در خانه و جامعه از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار می شود.وی با تأکید بر آموزش خانواده ها در خصوص درمان بیماری می افزاید: در کنار آموزش خانواده در خصوص روش های مهار و کنترل بیماری و نحوه مصرف صحیح دار و ،کودکان نیاز به مراقبت های پزشکی نیز دارند.

این کودکان باید کارت هویت یا دستبندهای شناسایی برای خارج از منزل همراه خود داشته باشند تا در شرایط ضروری بتوان از این اطلاعات استفاده کرد و امدادگران بتوانند با اطلاعات موجود کمک های لازم را ارائه دهند.قاسم پور می افزاید: یکی از بیماری های شایع به خصوص در فصل سرما تب و بیماری های عفونی است که اگر خانواده نداند که چگونه تب کودک را پایین بیاورد چه بسا باعث حمله صرع در کودک شود از جمله بیماری های مزمن می توان به تشنج و اختلال عصبی اشاره کرد که در بین آن صرع و فلج مغزی شایع تر است.

● صرع کودکان

کودکانی که به صرع مبتلا هستند در تمام دوران زندگی با این بیماری درگیرند اگرچه ممکن است این بیماری بعد از ۲ سال کم کم رفع شود اما در بعضی کودکان حمله های صرع تا بزرگسالی ادامه دارد.در این موارد خانواده ها باید عوامل محرک بیماری را بشناسند عواملی از قبیل استرس، گرسنگی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، اتاق تاریک، قرار گرفتن در برابر تلویزیون و…

از طرفی رعایت رژیم غذایی با میزان بالای چربی برای کودکان مبتلا به صرع ضروری است. باید به این نکته توجه داشت که میزان مصرف چربی باید به گونه ای باشد که به اضافه وزن و چاقی کودک منجر نشود. مصرف میوه و سبزی نیز در برنامه غذایی کودک بیمار باید افزایش یابد.

● مراقبت از کودک مصروع

مطلب دیگر که خانواده باید متوجه آن باشد مراقبت هایی است که هنگام حمله صرع ضروری است. این موارد عبارت است از:

▪ پرهیز از پاشیدن آب روی صورت کودک

▪ پرهیز از نگه داشتن به اجبار کودک در حال تشنج

▪ قرار ندادن اشیای سخت بین دندان

در هنگام حمله صرع کودک را به پهلو بخوابانید و سعی کنید دمای بدنش بالاتر از ۳۸ درجه نرود. لباس های تنگ، کمربند او را باز کنید و اگر عینک به چشم دارد، عینکش را بردارید. او را در مکان امن بدون هیچ وسیله و اسباب بازی قرار دهید و به او اجازه دهید تا استراحت کند. کودک در این مواقع ممکن است دچار اختلال در دفع ادرار و مدفوع شود. مدت زمان تشنج در برخی موارد از چند ثانیه بیشتر نمی شود اما گاه تا ۱۰ دقیقه نیز طول می کشد. نکته مهم دیگر این است که نباید مصرف داروها را قطع کرد حتی اگر علایم تشنج وجود نداشته باشد زیرا موارد زیادی از تشنج و حمله های صرع به دلیل قطع خودسرانه مصرف داروها گزارش شده است.

این کودکان باید از شنا و ورزش های تماسی مانند فوتبال اجتناب کنند و خانواده باید مسئولان مدرسه را در جریان بیماری کودک قرار دهند.

● بیماری خونی کودکان

بیماری های مزمن خونی کودکان مانند تالاسمی، هموفیلی و… نیاز به مراقبت های خاص دارد. زیرا همان طور که می دانیم خون مایع حیاتی است که هر یک از سلول های آن وظیفه منحصر به فردی را بر عهده دارد و طبیعتا کودکی که دچار اختلالات خونی است نیازهای ویژه ای دارد. در کودکانی که مشکل انعقاد خون دارند تنها یک برخورد فیزیکی باعث جراحت و خون ریزی می شود. در چنین مواقعی باید خانواده مراقبت های ویژه ای را اتخاذ کند. یکی از این سیستم های مراقبتی تحت عنوان «Rice» شناخته شده است که «R» مخفف استراحت «i» به معنی استفاده از یخ در محل خونریزی و «c» کمپرس یا وارد آوردن فشار (نه مالیدن) روی زخم است و «E» به معنای بالا گرفتن عضو خون ریزی کننده است.والدین این کودکان باید متوجه باشند که مراقبت های بهداشتی اهمیت خاصی دارد زیرا خون ریزی باعث عفونت خواهد شد.رژیم غذایی این کودکان حتما باید سرشار از پروتئین و ویتامین باشد این کودکان نباید در مکان های شلوغ قرار بگیرند زیرا احتمال عفونت بیشتر می شود.

● آسم کودکان

مهم ترین نکته درباره این کودکان بیماری های تنفسی و فصلی است که مهم ترین آن آسم است. در چنین مواردی نوشاندن مایعات گرم مانند شیر و چای ضروری است.باید خانواده آموزش لازم را برای تخلیه ترشحات ریه و بینی به کودک بدهد.بدین ترتیب که با یک دم عمیق و سپس سرفه خلط سینه جدا شود. بالا بودن رطوبت محیط نیز ضروری است.تنها در موردی که کودک دچار خروسک شده نیاز به استفاده به بخور سرد است تا التهاب مجاری تنفسی کاهش یابد.رژیم غذایی نیز باید پرکالری باشد و ویتامین در برنامه غذایی این کودکان از ضرورت هاست چرا که کودک در طول بیماری اشتهای خود را از دست می دهد.به گفته وی خانواده ها می توانند اطلاعات بیشتر درباره بیماری کودکان و مراقبت های لازم را از پزشک خود سوال کنندوراهنمایی بگیرند.

علیرضا
روزنامه خراسان